مزاحمت جنسی (Harassment) یكی از مصادیق بارز خشونت علیه زنان است كه ممكن است در همه مكان‌ها رخ دهد. اما احتمال بروز آن در محل كار بیشتر از موقعیت‌های دیگر است. انجام بررسی‌های گوناگون و پذیرش وجود مزاحمت جنسی از سوی مردان نسبت به زنان به مثابه نوعی خشونت جنسی در محل كار باعث شد كه مزاحمت جنسی از مسئله‌ای فردی و خصوصی به دغدغه‌ای عمومی و سازمانی تبدیل شود. به طوری كه در دهه 1970 كمیسیون فرصت‌های شغلی برابر (EEOC) به عنوان یك مجرای رسمی به منظور جبران خسارت در مقابل عمل مزاحمت جنسی در محل كار تأسیس و چند ماده قانونی برای احقاق حقوق قربانیان این پدیده به تصویب رسید. هم‌اكنون نیز بسیاری از كشورهای غربی مزاحمت جنسی در محل كار را جرم می‌دانند.

متأسفانه در كشور ما برخلاف جوامع غربی تاكنون درباره این پدیده بررسی گسترده‌ای انجام نشده است. زیرا بسیاری از مسئولان و متولیان فرهنگی و آموزشی این پدیده را مخصوص جوامع غربی دانسته و تعداد كم شكایات مربوط به آن را شاهدی بر ادعای خود می‌دانند. اما تحقیقات اندك انجام شده در كشور نشان‌دهنده رشد روزافزون این پدیده است. تعداد كم شكایات مطرح شده بیشتر به دلیل ناآگاهی و عدم وجود مرجع قانونی خاص برای رسیدگی به معضلات مربوط به مزاحمت جنسی است تا شیوع كم آن. عده زیادی از زنان و دختران جوان نمی‌دانند كه مزاحمت جنسی به چه معناست و چه رفتارهایی را دربر می‌گیرد، حتی مشاهده شده که بسیاری از قربانیان علاقه‌ای به بازگو كردن تجربیاتشان ندارند و تعدادی نیز مجبور شده اند كه به این وضعیت تن دردهند چون نمی‌دانند كه باید به كجا شكایت كنند و از طرف دیگر نمی‌خواهند شغل خود را از دست بدهند. زنانی كه در محیط كار خود دچار مزاحمت جنسی می‌شوند در وضعیت متناقضی قرار می‌گیرند؛ از طرفی نیاز مالی آنان را به ماندن ترغیب می‌كند و از طرف دیگر آنها غالباً قادر به تمركز بر كار خود نیستند. این مسئله باعث كاهش بهره‌وری آنان شده و بیشتر آنان را در موقعیت اخراج از كار قرار می‌دهد كه نتیجه آن فقر و آسیب‌پذیری مضاعف است.

با توجه به رشد روزافزون این پدیده و پیامدهای ناگوار آن و همچنین افزایش میزان اشتغال زنان بر آن شدیم، این پدیده را به طور عمیق‌تر و گسترده‌تری مورد بررسی قرار دهیم. به امید آنكه مطالب این مقاله، آگاهی لازم درباره پدیده مزاحمت جنسی و راهكارهای مفیدی برای پیشگیری و مقابله با آن را در اختیار زنان و دختران جوان قرار داده و مسئولان و برنامه‌ریزان كشوری را به تدوین قوانینی مدون در این خصوص ترغیب سازد تا همه اقشار جامعه، بویژه بانوان فرهیخته و توانمند ایرانی بتوانند در محیطی امن و سالم به كار و فعالیت پرداخته و به رشد و پیشرفت فرهنگی و اقتصادی جامعه یاری رسانند.

تهدید خودپنداره (تصور از خود) مردان

به گفته «سوزان فالورس» پژوهشگر مطالعات زنان، خشونت مردان نسبت به زنان در محیط كار تا اندازه زیادی به نگرش مردان درباره «تناسب» نقش یك مرد در اجتماع مربوط می‌شود. به دنبال تحقیقی كه بر روی تصور مردان از «مردانگی» در ایالت متحده انجام شده است، نشان داده شده كه تعریف مردان از مردانگی «یك نان‌آور خوب برای خانواده بودن است». خانم فالورس نتیجه می‌گیرد كه اغلب مردان تصور می‌كنند كه حقوق برابر زنان و مردان به عنوان یك تهدید در برابر عقاید سنتی آنان در مورد موضع قدرت در كار به شمار می‌رود. بنابراین مزاحمت جنسی می‌تواند شكلی از دریافت خشونت از طرف مردان به دلیل حمایت از موقعیت خودشان محسوب شود.

مشكل مزاحمت جنسی با نقش‌هایی كه به مردان و زنان در زندگی اجتماعی و اقتصادی داده می‌شود مرتبط است و این مزاحمت به طور مستقیم یا غیرمستقیم، موقعیت زنان را در بازار كار تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر این مزاحمت، دفاعی برای مردان برای حفظ موقعیت اقتصادی و اجتماعی‌شان محسوب می‌شود.

 

وضعیت اقتصادی و اجتماعی جهان از دهه‌های 1960 و 1970 به بعد سبب شده است كه زنان وارد محیط كارهای مردانه شوند، همچنین هزینه‌های زندگی صنعتی ایجاب می‌كند كه زن و مرد با یكدیگر برای تأمین مخارج زندگی كار كنند. علاوه بر این تعداد خانواده‌های تك‌والدی روبه افزایش است و خانوارهای زیادی وجود دارند كه زن تنها منبع تأمین خانواده محسوب می‌شود. اطلاعات به دست آمده از ایالات متحده نشان می‌دهد كه بین سال‌های 1980 تا 1990 شمار زنان سرپرست خانوار 27 درصد افزایش یافته، از هر 5 زن 2 نفر تنها منبع تأمین خانواده هستند و در این جمعیت بیش از یك‌چهارم‌شان دارای فرزند نیز هستند.

 طبیعی است كه تحت چنین شرایطی ممكن است زنان به هر كار سخت و طاقت‌فرسایی حتی با درآمد كم تن داده و برای از دست ندادن شغل و تأمین هزینه زندگی هرگونه رفتاری از قبیل مزاحت جنسی در محیط كار را تحمل كرده و حتی بیان نیز نكنند.

* عدم شناخت و آگاهی كافی نسبت به رفتارهایی كه نشان‌دهنده مزاحمت هستند و رفتارهایی كه نمی‌توانند در این زمره قرار گیرند.

* كار كردن در محیط‌هایی كه تمامی افراد از جنس مخالف هستند، به اصطلاح ما محیط‌ های كاملاً مردانه مثل كارهای ساختمانی، شركت‌های حمل‌ونقل و سازمان‌های نظامی

* بی‌سرپرست (مطلقه یا بیوه) بودن زنان جوان در محیط كار كه فراهم‌كننده بستر مناسبی برای انواع مزاحمت‌هاست.

* مبهم بودن حد و مرزهای ارتباطی با جنس مخالف

* عدم رعایت نوع پوشش و آرایش مخصوص محیط‌های كار و آموزش

* خودداری از بروز و بیان این مشكل در مراحل ابتدایی به دلیل شرمساری، كمرویی، ترس از مورد تمسخر دیگران قرار گرفتن و یا واهمه از بیان این مسئله و درصدد انتقام برآمدن نزدیكان، مانع از بروز این مشكل در مراحل قابل حل می‌شود.

نیاز مبرم اقتصادی و مالی به كسب درآمد در اغلب مواقع می‌تواند به عنوان عاملی برای پذیرفتن بالاجبار مزاحمت در نظر گرفته شود.

* عدم وجود ضوابط و قوانین مدون درخصوص شكایت و پیگیری این مسئله

* برقراری روابط جسمی خیلی نزدیك با جنس مخالف در ارتباطات و روابط كاری

* مشاغلی كه در آن بودن یا نبودن فرد به سیستم كاری خدشه‌ای وارد نمی‌كند و فرد به عنوان زیردست یك مرجع قدرت انجام وظیفه می‌كند.

* گذاشتن قرار ملاقات كاری در وقت اداری و در مكانی موجه

* تعریف و تمجید به خاطر انجام خوب وظایف

* دادن هدیه به دلیل مناسبتی خاص به همه كارمندان

* گذاشتن قرار ملاقات خارج از وقت اداری و در مكانی غیركاری

* تعریف و تمجید به خاطر وضع ظاهری و طرز پوشش فرد

* دادن هدیه به صورت مكرر همراه با یادداشت‌های خاص تنها به یك فرد